Werken in de nacht is topsport

Werken in de nacht is topsport, maar dan zonder coaches die je gezond en fit houden

Ruim een miljoen Nederlanders draaien geregeld nachtdiensten. Hoe je dan gezond blijft, moeten ze vaak zelf maar uitzoeken. Experts willen betere begeleiding van werkgevers.

Wat eet een nachtwerker wanneer hij tijdens een energiedip lekkere trek krijgt? Martijn Rensen (41) geeft een hint: het is doorgaans niet gezond of voedzaam.

Hij kan het weten. Als verpleegkundige op de spoedeisende hulp van het Erasmus MC in Rotterdam werkt hij zo’n drie tot vijf nachten per maand. Van kwart voor elf ’s avonds tot half acht in de ochtend helpt hij patiënten die acute hulp nodig hebben. Het is hard werken. „Jaren geleden waren er nog weleens momenten waarop de afdeling leeg was en je tijd had om een filmpje te kijken. De laatste jaren is het constant druk”, vertelt hij. Als de hongerklop zich zo halverwege zijn dienst aandient, is een vette hap al snel besteld. Rensen: „Gezellig is het wel: met collega’s aan de patat ‘kapsalon’, al voel ik me er uiteindelijk natuurlijk niet fitter door.”

Het komt vaak voor dat nachtwerkers er ’s nachts een feestje van maken, zeggen Sonja Smits en Hinke Anja Werkman, arbeids- en organisatiedeskundige respectievelijk bedrijfsarts namens Zorg van de Zaak, een netwerkorganisatie van arbodiensten en zorgbedrijven. „Met liters koffie, vette snacks en snelle suikers proberen nachtwerkers de slaap te verdrijven, maar dat werkt uiteindelijk averechts. Eiwitrijk eten helpt je om wakker te blijven, terwijl koolhydraten en vetten juist slaperig maken”, zegt Werkman.

Ze vertelt over een groot productiebedrijf dat door personeelstekort besloot onderhoud van machines voortaan overdag te laten plaatsvinden en ’s nachts alleen storingen op te lossen. En over bakkers die door aanpassingen in het gistingsproces niet meer om twee uur ’s nachts hoeven beginnen met werken, maar om vijf uur in de ochtend. „Dat is directe winst. De 24/7-mentaliteit is niet meer terug te draaien, maar organisaties moeten meer doen om de schade van nachtwerk te beperken”, aldus Smits.

Werken in de nacht is topsport, vindt Werkman. Alleen waar topsporters een team van coaches en begeleiders hebben om hen zo gezond en fit mogelijk te houden, moeten nachtwerkers het vaak zelf maar uitzoeken. Het is bij wet geregeld dat nachtwerkers voordat ze aan de slag gaan medisch onderzocht worden en dat hun gezondheid periodiek wordt bekeken. „Maar dat gebeurt in de praktijk zelden”, zegt Werkman.

Begeleiding op maat
Ook Angelina van Sas (45) kan zich niet herinneren ooit gescreend te zijn, al ontving ze wel een boekje met tips en adviezen over voeding en slaap. Ze werkt al twintig jaar als croupier in een casino en draait zo’n twaalf nachtdiensten per maand. „Ik ben blij met wat mijn werkgever doet. Er staat gratis fruit in de kantine, we krijgen korting op een sportschoolabonnement en ik heb altijd gevoeld dat ik eventuele problemen kon bespreken.” Alleen: die waren er nooit. Ja, ze was weleens moe, maar dan zette ze gewoon de knop om. „Niet zeuren, doorwerken. Dat was hoe ik erin stond.”

Tot ze drie jaar geleden in een depressie raakte. Hoewel die niet per se door het nachtwerk kwam, had dat er wel invloed op. „Eigenlijk ging ik al jarenlang over mijn grenzen, zonder dat ik het zelf doorhad.”

De afgelopen jaren bracht ze meer regelmaat aan in haar leven. „Ik werk een dag minder, sport twee keer in de week en als ik een late shift werk, ga ik van tevoren nog even slapen. Het lijken kleine dingen, maar zonder goed na te denken over je leefstijl, hou je het nachtwerk niet jarenlang vol.”

Betere begeleiding kan veel problemen voorkomen, zegt Werkman. „Is iemand een ochtend- of een avondmens? Heeft iemand een verhoogd risico op diabetes of slaapproblemen? Hoe ziet iemands sociale leven eruit? Een arbodienst of bedrijfsarts kan adviezen op maat geven. Als medewerkers vaker powernaps nemen, op het nachtelijk bioritme afgestemde voedingsschema’s hanteren en een goed slaapritme aanhouden, is er minder kans op nadelige effecten, zowel fysiek als mentaal.”

Personeelstekorten in de zorg
In de praktijk ziet deskundige Smits met name ziekenhuizen daar nu serieus werk van maken. Zo begon het Erasmus MC in Rotterdam onlangs een proef waarbij nachtwerkers bij aanvang van hun dienst een snackbox ontvangen met gezonde tussendoortjes als soep en een bakje kwark met muesli. Medewerkers kunnen zich terugtrekken voor een powernap: een kort dutje van maximaal twintig minuten. Daar staan speciale stoelen voor. Ook is op een afdeling geëxperimenteerd met ‘lichtbrillen’ met blauwe en oranje glazen, die mensen wakker of juist slaperig maakten.

Het draagt bij aan betere werkomstandigheden, vindt Martijn Rensen, maar uiteindelijk voel je je lijf toch protesteren. „Ik heb het geluk dat ik overdag kan slapen. Mijn partner, ooit IC-verpleegkundige, kon dat niet. Het was een van de redenen waarom ze is gestopt met het werk”, zegt Rensen. Veel van zijn collega’s die de zorg verlaten, vertrokken volgens hem niet door het werk zelf, maar door de onregelmatigheid ervan. „Toen ik alleen was, draaide ik zeven nachtdiensten achter elkaar zonder al te veel problemen. Nu heb ik drie kleine kinderen en kan ik na een nachtdienst niet tot acht uur ’s avonds in mijn bed blijven liggen, want de kinderen komen ’s middags uit school en ik kan niet alles op mijn partner aan laten komen.”

Het is volgens Smits nog een reden om meer aandacht te besteden aan de gevolgen van nachtwerk, het liefst al tijdens opleidingen. „Zeker met de huidige personeelstekorten is het zonde als mensen hun beroep verlaten omdat ze geen strategie vinden die goed voor hen werkt.”

Bron: https://www.nrc.nl/nieuws/2021/11/11/werken-in-de-nacht-is-topsport-maar-dan-zonder-coaches-die-je-gezond-en-fit-houden-a4065142