“Stress is een startsignaal om te leren”

Interview met Dr. Rita Zijlstra, bestuurder bij Zorg van de Zaak en Klinisch Neuropsycholoog

Van 13 tot en met 19 maart is het Brain Awareness Week, een week die volledig in het teken staat van mentale gezondheid. Een belangrijk onderdeel van mentale gezondheid is het anders kijken naar en omgaan met stress. Dr. Rita Zijlstra, bestuurder bij Zorg van de Zaak en Klinisch Neuropsycholoog, vertelt hoe je als werkgever je medewerkers het beste kunt ondersteunen op dit gebied. “Stress verdwijnt niet meer uit onze snel veranderende maatschappij, en het vermijden van stress heeft geen zin. Het is dus belangrijk om het te herkennen en in je voordeel te gebruiken.”

Rita vertelt dat maar liefst 40 tot 45 procent van de mensen last heeft van psychische klachten. “Dat heeft te maken met allerlei verschillende factoren, zoals een te hoge werkdruk, financiële problemen of een verstoorde werk-privébalans”, legt ze uit. Daarnaast wordt in rap tempo nieuwe technologie ontwikkeld, waardoor we steeds meer grotere informatiestromen moeten verwerken. Hierdoor hebben mensen het gevoel harder, sneller en meer te moeten werken, en raken ze emotioneel uitgeput. Dat kan vervolgens leiden tot allerlei conflicten thuis en op de werkvloer. Dat blijkt ook uit de resultaten van de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA).”

Positieve en negatieve stressklachten

Veel mensen ervaren een hoge (werk-)druk, met stressklachten als gevolg. “Dit noemen we ook wel negatieve stress. Je brein werkt dan niet meer goed en cognitieve functies komen onder druk te staan. Onder negatieve stress kun je niet goed nadenken. Je onthoudt minder goed en die laserfocus kun je wel vergeten, zeker in een drukke omgeving”, legt Rita uit. “Ook het plannen, organiseren en creatief denken lukt minder goed. Dat zijn allemaal belangrijke vaardigheden in een wereld die heel snel verandert en waarin je continu nieuwe dingen moet leren om duurzaam inzetbaar te blijven.”

Stress anders labelen

Rita legt uit dat we op verschillende manieren naar stress kunnen kijken: vanuit de gedachte dat stress schadelijk is of juist dat stress versterkend werkt: “We labelen stress bijna altijd als iets negatiefs, maar dat is niet terecht”. Voordat stress te hoog oploopt en klachten geeft, heeft het een belangrijke functie. Stress geeft namelijk energie om uitdagingen aan te durven. In veel omstandigheden helpt stress mensen om zich met anderen te verbinden en samen te leren en te groeien.

Stress op zich is dus niet verkeerd. Het is onze houding tegenover stress die onze gezondheid beïnvloedt. De wijze waarop je een situatie labelt, bepaalt je gevoel over die situatie. Wanneer een medewerker bijvoorbeeld iets moet doen wat hij nog niet kan, kan dat negatieve gedachten opleveren: ‘Dat kan ik niet. Dat durf ik niet. Ik heb het al zo druk, waarom houdt mijn baas daar geen rekening mee?’ Dat levert meteen een negatief gespannen gevoel op: negatieve stress.

Je kunt deze situatie volgens Rita ook anders benaderen. “Je medewerker beseft dat hij het nog niet kan, maar ook dat hij nieuwe dingen mag leren. Hij denkt dat hij daar tijd en hulp bij kan krijgen, mits hij dat vraagt. Dat levert meteen een heel ander gevoel op: positieve stress. Het geeft enthousiasme om iets nieuws te mogen doen en te leren.”

Wat kun je doen als werkgever?

Veel mensen proberen stress te vermijden, maar volgens Rita is dit geen effectieve manier. “Door alle snelle nieuwe technologische ontwikkelingen is stress here to stay. Je kunt het niet vermijden en we moeten het zeker niet meteen als een gezondheidsissue zien. Dat wordt het pas als we te laat acteren op positieve stress. Duurzaam inzetbaar zijn vraagt van medewerkers stress vroegtijdig te leren herkennen en dan zelf te leren wat ze het beste kunnen doen.”

Als werkgever moet je zelf goed weten wat de grootste stressbronnen zijn in het werk. Vervolgens kun je de werknemer trainen om goed om te leren gaan met die stress. Niet eenmalig maar meerdere keren, bijvoorbeeld door middel van trainingen, rollenspellen en coaching. Als werkgever kun je hierin ook het goede voorbeeld geven. Welke stress ervaar jij en hoe ga jij daarmee om?

Daarnaast kun je de medewerker een duwtje in de rug geven door een eenmalig gesprek met een professional. “Geen eindeloze interventies die stress medicaliseren, maar één gesprek gericht op het normaliseren van stress. Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat die single-session therapie heel effectief is.”

Voldoende autonomie

Mentale gezondheid hangt volgens Rita voor een groot deel samen met de invloed die iemand denkt te kunnen uitoefenen op zichzelf en hun werk. “Dit heet een groei-mindset,” vertelt ze. “Mensen met een groei-mindset ervaren meer werkplezier.” Het is hierbij wel belangrijk om niet in denken te blijven hangen. “De gedachte aan een actie leidt immers nog niet tot die actie. Mensen die denken invloed te hebben, zullen eerder tot actie en tot leren overgaan.

Positief werkklimaat

Je moet hiervoor als werkgever een positief werkklimaat bieden met een goede balans tussen inspannen en de zogenaamde ‘lummelmomenten’. Het is belangrijk dat medewerkers het gevoel hebben dat ze erbij horen, zelf regie kunnen nemen en mogen leren (en dus fouten maken). “Als je denkt dat je jezelf of je werk niet kan veranderen (fixed mindset) dan is de kans groter dat je negatieve gedachten krijgt. Met psychische klachten tot gevolg.” Hoe die autonomie eruitziet, bepaal je in samenspraak met je medewerkers. Zij weten zelf immers het beste welke vrijheden ze nodig hebben in hun functie.

Samen leren omgaan met stress

Als werkgever moet je het gesprek aangaan, maar je medewerkers hebben zelf ook een belangrijke rol in het voorkomen van negatieve stress: “We vinden het heel normaal dat medewerkers zelf verantwoordelijk zijn voor hun fysieke conditie, waarom geldt dat niet ook voor de mentale fitheid?” Voor de fysieke conditie moet je ook regelmatig trainen om die op orde te houden. Dat geldt ook voor mentale fitheid.

Sommige medewerkers hebben het gevoel dat stressregulatie ‘directiekamerpraat’ is, maar niets is minder waar. “Dit onderwerp is belangrijk voor iedereen, of je nu bij de bakker op de hoek werkt of manager bent. Iedereen zit immers in dezelfde sneltreinvaart aan life-issues en veranderingen”, besluit Rita.

Brain Awareness Week

Bekijk ook de pagina over de Brain Awareness Week, waarin Zorg van de Zaak MKB hersengezondheid op de werkvloer extra onder de aandacht brengt.